MENTAL RETARDASYON (ENTELEKTÜEL YETİ YİTİMİ, ZEKÂ GERİLİĞİ)
Prof. Dr. Özgür YORBIK
Çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanı
Entelektüel yeti yitimi (entelektüel gelişimsel bozukluk, mental retardasyon; zeka geriliği), gelişimsel olarak erken yaşlarda başlar. Zekâ ve uyum işlevlerinde eksiklikler söz konusudur. Soyut düşünme, çıkarımlar yapabilme, yargılama, planlama, sorun çözebilme, öğrenme, öğrendiklerinden ders çıkarma gibi alanlarda eksiklikler görülür. Uyum işlevlerindeki bozuklukların düzeyi, bağımsız bir birey olmayı ve sosyal alanlarda sorumluluk almayı engelleyecek düzeydedir. Okul, iş, iletişim kurma, sağlık, güvenlik, toplumun/devletin sağladığı olanaklardan yararlanma, toplumsal yaşam, bağımsız yaşama gibi günlük yaşamın birçok alanında işlevsellik etkilenir. Mental Retardasyon (Entelektüel Yeti Yitimi) diğer tıbbi veya psikiyatrik bozukluklar ile birlikte görülebilir.
Mental Retardasyon (Entelektüel Yeti Yitimi) oluşumda etkili olabilecek etkenler
Mental Retardasyon (Entelektüel Yeti Yitimi) oluşumunda genetik, gelişimsel ve çevresel etkenlerin rolü olabilir. Birçok etkenin yanında göreceli sık görülenler burada anılacaktır. Bu günkü tıp imkânları ile Mental Retardasyon (Entelektüel Yeti Yitimi) olan kişilerin yaklaşık yüzde 25’inde bir neden ortaya konulabilir.
Genetik etkenler
- Down sendromu (21. Kromozomun trizomisi)
- Prader Willi sendromu (15. Kromozomun küçük bir kısmında eksilme)
- Cat’s cry (cri-du-chat sendromu; 5. Kromozomun delesyonu)
- Frajil X sendromu
- Rett sendromu (MECP2 geninde mutasyon)
- Nörofibramatosis
- Tuberous Sclerosis
- Lesch-Nyan Sendromu
- Adrenolökodistrofiler
- Maple Syrup Urine Disease
Metabolizma Hastalıkları
Lipit Metabolizması bozuklukları
- Nieman Pick Hastalığı
- İnfantil Gaucher Hastalığı
- Tay Sachs Hastalığı
- Generalized Gangliosidosis
- Krabbe Hastalığı
- Metakromatik lökodistrofi
- Wolman Hastalığı
- Farber’ın lipogranulomatosisi
- Fabry Hastalığı
Mukopolisakkarid metabolizması hastalıkları
- Hurler sendromu, MPS I
- Hurler Hastalığı, MPS II
- Sanfilippo sendromu, MPS III
- Morquio hastalığı, MPS IV
- Maroteaux-Lamy sendromu, MPS VI
Oligosakkarid ve Glikoprotein Metabolizması Hastalıkları
- I-cell hastalığı
- Mannosidosis
- Fucosidosis
Aminoasit Metabolizması Hastalıkları
- Fenilketonüri
- Hemosistinüri
- Tyrosinosis
- Maple Syrup Urine Disease
- Methylmalonic acidemia
- Nonketotic hyperglicinemia
- Üre Döngüsü Hastalıkları
- Hartnup Hastalığı
Diğerleri
- Galactosemia
- Wilson Hepatolentiküler Dejenerasyonu
- Menkes Kinky-Hair Disease
- Lesch-Nyan Sendromu
Gelişimsel ve Çevresel Etkenler
Prenatal dönemdekiler
- Hamilelik sırasında diyabetus mellitus
- Hamilelik sırasında malnutrisyon
- Hamilelik sırasında anemiler
- Hamilelik sırasında travmalar ve kanamalar
- Hamilelik sırasında amfizem
- Hamilelik sırasında Hamilelik sırasında hipertansiyon
- Hamilelik sırasında uzun süreli alkol alımı
- Hamilelik sırasında madde kullanımı
- Hamilelik sırasında kullanılan ilaçlar
- Hamilelik sırasında enfeksiyonlar (Rubella, Tokosoplasmosis, Sifilis, Herpes simpleks virüs enf., Sitomegalivirus, HIV., vb)
- Gebelik komplikasyonları (Gebelik toksemisi, vajinal kanamalar, plasenta previa, plasentanın prematür ayrılması, kord prolapsusu)
Prenatal dönemdekiler
- Düşük doğum ağırlıklı bebek ve prematüre doğum
- İntrakranial hemorijiler
- Serebral iskemia
- Enfeksiyonlar
- Malnutrisyonlar
- Travmalar
- Zehirlenmeler
Perinatal ve Çevresel etkenler
- Endokrinolojik hastalıkları (ör. Hipotiroidi)
- Metabolik hastalıklar (ör. Fenilketonüri)
- Enfeksiyonlar (Ör. menenjit, ensefalit)
- Kafa travması
- Yeni doğan sarılığı
- Asfiksiler
- İntrakranial tümörler
- Ağır metal zehirlenmeleri (ör. cıva, kurşun, alüminyum)
- Beslenme yetersizlikleri
- Çocuk ihmali ve kötüye kullanımı
Tanı
Mental Retardasyon (Entelektüel Yeti Yitimi) olan çocuklar ve gençler bir çocuk psikiyatristi tarafından değerlendirilmeli ve takip edilmelidir. Tanıda WISC-IV testi gibi bir zekâ testi yardımcıdır.
Tedavi
- Eşlik eden tıbbi veya psikiyatrik bozuklukların tedavisi (ör. Hipotiroidi, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu v.b.)
- Eşlik eden belirtilerin tedavisi (ör. öfke kontrol sorunu gibi)
- Neden olan hastalığın tedavisi (ör. fenilketonüri, hipotiroidi)
- Annenin-babanın eğitimi ve çocuklarından beklenti düzeylerinin çocuğun gelişim ve performansına uygun olmasının sağlanması
- Aile-çocuk-hekim- okul iş birliği
- Özel eğitim
BAĞLANTILAR
https://www.psychiatry.org/patients-families/intellectual-disability/what-is-intellectual-disability