SOSYAL PRAGMATİK İLETİŞİM BOZUKLUĞU
Prof. Dr. Özgür YORBIK
Çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanı
Dilin sosyal kullanımını, ses tonu, vurgular, ses perdesi, sesin tınısı, o kültürdeki kelimelerin çeşitli anlamlarını bilme, mimik ve jestlerin kullanımı ve vücut dili gibi birçok etken etkiler. Pragmatik, bir toplumun üyelerinin amacına ulaşmak için, konuşurken dili kullanma tarzlarını inceleyen çalışma alanıdır. Pragmatik işlevler, dilin sosyal kullanımını içerir. Örneğin bir öğrencinin öğretmene konuşma tarzı ile arkadaşına konuşma tarzı aynı değildir. Vurgusu ve ses tonuna göre “Ne kadar fakirsin!” ifadesi gerçek bir fakirliği de ya da çok zengin olmayı da kastedebilir. “Ne yapıyorsun!” ifadesi yerine göre, kızmayı veya sorgulamayı veya hal hatır sormayı ifade edebilir. Çocuk ve ergen psikiyatrisinde dilin sosyal kullanımında yetersizliklerle giden klinik tabloya sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu adı verilir.
Dilin pragmatik işlevlerindeki yetersizlikler, otizm spektrum bozuklukları, genel dil bozuklukları veya genetik/nörolojik bazı hastalıkların (ör. Williams sendromu, spina bifida gibi) klinik tablosunda görülebilse de, tek başına da görülebilir.
Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu, sözel ve sözel olmayan iletişimin sosyal kullanımında güçlükler ile karakterizedir. Başka bir ifade ile dilin sosyal kullanımında sorun vardır. Sosyal ortama uygun bir şekilde, selamlama, o kişiyi karşılama, bilgiyi paylaşma gibi sosyal alanlarda iletişim becerilerini kullanmada yetersizlikler söz konusudur. Diğer kişilerin söylediklerini veya yaptıklarını yanlış anlama ihtimalleri diğer çocuklara göre daha çoktur. Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu olan kişilerin, karşısındaki kişinin ihtiyaçlarına veya ortama uygun bir şekilde iletişimi değiştirme becerileri zayıftır. Kendilerini ifade etmede güçlük çekerler. Sosyal tepkileri ortama uygun olmayabilir. Örneğin, sınıf ortamı veya oyun alanındaki iletişim farklı olmalıdır. Benzer şekilde bir çocukla kurulan iletişim erişkin ile kurulandan farklı olmalıdır. Bu gibi alanlarda esnek bir şekilde iletişimin niteliğini değiştirmede başarılı olamazlar. Formal bir dil kullanmaktan kaçındıkları gözlenir. Bir sohbeti gerçekleştirirken veya bir olayı anlatırken, konuşmanın kurallarına uymada güçlükler gözlenir. Örneğin, bir konuşma sırasında; sırasını bekleme veya söz vermede, karşı tarafın yanlış anladığı kısımları başka yollar ile yeniden anlatıp düzeltmede, etkileşimi düzenleyen sözel veya sözel olmayan mesajları kullanmada yetersizlikler gözlenir. Açıkça ifade edilmeyen kavramları veya durumları anlamakta güçlükleri olur. İmalardan çıkarımlar yapamazlar. Dilin mecazi veya müphem taraflarını (ör. deyimleri, atasözlerini, şakaları, argo sözcükleri, ironileri, metaforları veya duruma göre birden fazla anlama gelebilecek kavramları) çözmede ve kullanmada başarısızdırlar. Sosyal ortamlarda uygunsuz veya garip bir duruma düşebilirler. Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu, etkili iletişimi engelleyerek, sosyal katılımı, okul veya iş başarısını olumsuz etkiler.
Belirtiler yaşamın erken dönemlerinde başlar. Ancak bazı durumlarda, sosyal iletişimin pragmatik işlevleriyle ilgili yetersizlik, yaş ile bu alandaki beklentilerin artması ile aşikar hale gelir. Sosyal (pragmatik) iletişim, konuşma ve dilde yeterli gelişimsel ilerlemeye bağlı olduğundan, 4 yaşından önce sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu tanısı nadirdir. Dört-beş yaşlarında çocukların çoğunluğunda konuşma ve dil becerileri yeterince geliştiği için sosyal iletişimdeki özgül eksiklikler daha kolay tanımlanabilir hale gelirler. Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğun hafif formları, dil ve sosyal iletişimin daha da karmaşık bir hale geldiği, erken ergenlik dönemine kadar fark edilmeye bilinir.
Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu ile ilgili belirtiler; sözcük yapısı veya gramer alanındaki becerilerin yetersizliğine, otizm spektrum bozukluklarına, entelektüel yeti yitimine (entelektüel gelişimsel bozukluğuna, mental retardasyona; zeka geriliğine), global gelişimsel gecikmeye gibi diğer tıbbi, psikiyatrik veya nörolojik durumlara bağlı olmamalıdır. Otizm spektrum bozukluklarının aksine, sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu olan çocukların taklit etme, sembolik ve hayali oyun oynama becerilerinde gelişimsel gecikme gözlenmez. İlgi ve etkinliklerde sınırlı basmakalıp yineleyici bir örüntü de söz konusu değildir. Sosyal ilgileri olmasına karşın bu alandaki yetersizlikleri nedeniyle tekrarlayıcı hayal kırıklıklarına maruz kalırlar. Bir kişinin, sosyal pragmatik beceriler belirgin bir şekilde yapısal dil becerilerinden geriden geliyorsa, diğer dil bozukluklarından çok Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu düşünülmelidir.
Aile öyküsünde, otistik spektrum bozukluğu, iletişim bozuklukları veya özgül öğrenme bozukluğu var ise, sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğunun görülme riski artar. Klinik olarak sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğuna, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), davranış bozuklukları, özgül öğrenme bozukluğu gibi diğer psikiyatrik durumlar eşlik edebilir.
Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu zamanla düzelir mi?
Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğunu müdahalesiz düzeleceğini düşünmek bir yanılgıdır. Müdahale edilse bile gidişi değişkendir. Zamanla bazı kişilerde önemli bir iyileşme sağlanırken, bazıları için tablo erişkinlikte de devam eder. Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu olan çocuklar, sosyal ortamlarda dışlanabilirler veya zorbalığa maruz kalabilirler. Sosyal alandaki yetersizlikleri daha fazla arkadaş sorunlarına, duygusal ve davranışsal problemlere zemin hazırlar. Sosyal pragmatik bozukluğu grubunda, arkadaş sorunları, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, davranış sorunları, duygusal sorunlar, kaygı bozuklukları, depresyon ve ders başarısızlığı daha yüksek oranda gözlenir.
Sosyal (pragmatik) iletişim bozukluğu olan çocuklar ve gençler bir çocuk psikiyatristi tarafından değerlendirilmeli ve takip edilmelidir.
SOSYAL (PRAGMATİK) İLETİŞİM BOZUKLUĞU TEDAVİSİ
- Eşlik eden tıbbi veya psikiyatrik bozuklukların tedavisi
- Annenin-babanın-çocuğun eğitimi
- Aile-çocuk-hekim-okul iş birliği
- Konuşma, dil ve beden dili, mentalizasyon üzerine özel eğitim
- Sosyal beceri eğitimi
KAYNAKLAR
Baird G, Norbury CF. Social (pragmatic) communication disorders and autism spectrum disorder. Arch Dis Child. 2016 Aug;101(8):745-51.
Brukner-Wertman Y, Laor N, Golan O. Social (Pragmatic) Communication Disorder and Its Relation to the Autism Spectrum: Dilemmas Arising From the DSM-5 Classification. J Autism Dev Disord. 2016 Aug;46(8):2821-2829.
Norbury CF. Practitioner review: Social (pragmatic) communication disorder conceptualization, evidence and clinical implications. J Child Psychol Psychiatry. 2014 Mar;55(3):204-16.
Redmond SM. Clinical Intersections Among Idiopathic Language Disorder, Social (Pragmatic) Communication Disorder, and Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. J Speech Lang Hear Res. 2020 Oct 16;63(10):3263-3276.
Simms MD, Jin XM. Autism, Language Disorder, and Social (Pragmatic) Communication Disorder: DSM-V and Differential Diagnoses. Pediatr Rev. 2015 Aug;36(8):355-62
Swineford LB, Thurm A, Baird G, Wetherby AM, Swedo S. Social (pragmatic) communication disorder: a research review of this new DSM-5 diagnostic category. J Neurodev Disord. 2014;6(1):41.
BAĞLANTILAR
https://www.asha.org/practice-portal/clinical-topics/social-communication-disorder/