Prof. Dr. Özgür YORBIK
Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı
Gelişimsel koordinasyon bozukluğu, koordineli motor becerileri öğrenme ve kullanma ile ilgili fırsatların olmasına karşın, bu becerilerin işlevsel olarak kullanılması bakımından kişinin kronolojik yaşına göre beklenenden daha düşük olması durumudur. Bu durum, ince ve kaba motor becerilerde yetersizliklerle kendisini gösterir.
Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğunda Demografik Özellikler
Gelişimsel koordinasyon bozukluğunun sıklığı, 5-11 yaş arasında %5-6 arasında, 7 yaşına %3 oranında, ciddi formu ise %1.8 oranında görülür. Cinsiyet açısından görülme oranları; erkek/kız: 2/1 ile 7/1 arasında değişir. Gelişimsel koordinasyon bozukluğu, prematüre doğanlarda, düşük doğum ağırlıklı bebeklerde veya hamilelik sırasında alkol kullanan annelerin çocuklarında daha sık gözlenir.
Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğunda Klinik Görünüm
Koordineli motor becerilerdeki güçlükler, sakarlık (örneğin eşyaları düşürme veya eşyalara çarpma), yavaş hareket etme, motor becerileri gerektiren durumlarda daha fazla hata yapma (ör. Bir nesneyi yakalamada, makas veya kesici alet kullanmada, el yazısında, bisiklete binmede, bir spor aktivitesinde başarılı olmada güçlükler) şeklinde olabilir. Koordineli motor becerilerdeki güçlük, kronolojik yaşa göre günlük aktiviteleri (ör. öz bakım becerilerini), boş zaman, oyun, okul veya iş yaşantısını önemli ve süreğen bir şekilde olumsuz etkiler.
Gelişimsel koordinasyon bozukluğu, yaşamın erken dönemlerinde başlar. Ancak, erken çocukluk döneminde, motor becerilerin gelişimi bakımından çocuklar arasında önemli farklılıklar olduğundan, beş yaşından önce gelişimsel koordinasyon bozukluğu tanısı genellikle konulmaz.
Gelişimsel koordinasyon bozukluğu olan çocuklarda erken dönemde, oturma, emekleme, yürüme gibi motor becerilerin kazanılmasında gecikmeler gözlenebilir. Merdivenden inme/çıkma, pedal çevirme, giyinme, düğmeleri ilikleme, yapbozları tamamlama, fermuarı kullanabilme ve çatal bıçak kullanma gibi becerilerin aksadığı gözlenebilir. Motor alanındaki bu beceriler kazanılsa bile, gelişimsel koordinasyon bozukluğu olan çocuk yaşıtlarına göre motor alandaki aktiviteleri, daha yavaş, koordinasyonsuz ve garip görünümlüdür. Gelişimsel koordinasyon bozukluğu olan çocukların bazılarında, bir motor performansı gerçekleştirirken kullanılmayan kol veya bacaklarda koreiform veya ayna görüntüsünü yapma tarzında hareketler gözlenebilir. Gereğinden fazla gerçekleşen bu hareketler, nörolojik bir anormallikten çok, nörogelişimsel immaturite veya silik nörolojik belirtiler olarak değerlendirilir. Daha büyük çocuklarda, lego oyunlarında, çeşitli spor aktivitelerinde ve öz bakım becerilerinde ve el yazısında aksaklıklar gözlenebilir. El yazısındaki koordinasyonsuzluk, yazının okunmasını güçleştirir. Bu durum, özgül öğrenme güçlükleri (yazma bozukluğu) ile ayırt edilmelidir.
Gelişimsel koordinasyon bozukluğu ile ilgili belirtiler, entelektüel yeti yitimine (entelektüel gelişimsel bozukluğuna, mental retardasyona; zekâ geriliğine), görme bozukluğuna veya herhangi bir nörolojik duruma (ör. Beyin felcine, muskuler distrofiye, dejeneratif bozukluklara) bağlı olmamalıdır.
Gelişimsel koordinasyon bozukluğu yaş ile bazı çocuklarda tamamıyla veya kısmen iyileşse de, %50-70 oranında ergenlik döneminde de devam ettiği gözlenir. Gelişimsel koordinasyon bozukluğu olan kişilerde, takım oyunlarına spor aktivitelerine katılma oranı azalabilir. Duygusal ve davranışsal sorunlar artabilir. Öz güven ve kendine değer vermede azalma olabilir. Okul başarısında düşmeler görülebilir. Fiziksel aktivitede azalma ile birlikte aşırı şişmanlık oranları daha fazladır.
Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğu ile Birlikte Görülebilen Durumlar
Klinik olarak, gelişimsel koordinasyon bozukluğuna, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), otistik spektrum bozukluğu, dil ve iletişim bozuklukları, özgül öğrenme bozukluğu gibi diğer psikiyatrik durumlar eşlik edebilir.
Gelişimsel koordinasyon bozukluğu çocuklar ve gençler, bir çocuk psikiyatristi tarafından değerlendirilmeli ve takip edilmelidir.
Gelişimsel Koordinasyon Bozukluğunda Tedavi
- Eşlik eden tıbbi veya psikiyatrik bozuklukların tedavisi
- Annenin-babanın-çocuğun eğitimi
- Aile-çocuk-hekim-okul iş birliği
- Fizik tedavi ve özel eğitim yöntemleri
- Spor aktiviteleri