DİL BOZUKLUĞU
Prof. Dr. Özgür YORBIK
Çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanı
Yaklaşık olarak çocukların %16’ sında dil gelişiminde gecikme olur. Bu grubun yarısında dil güçlükleri belli oranda devam eder. Dil bozukluğu, konuşma, yazma, işaret dili gibi çeşitli dil alanlarının kullanımında ve kazanımında süreğen güçlükler ile karakterizedir. Dili anlamada veya dilin oluşturulmasında eksiklikler söz konusudur. Kelime hazinesinde (hem bilgisinde hem de kullanımında) düşüklük, gramer ve morfolojiye uygun cümle yapısında yetersizlikler, olaylar silsilesini veya bir konuyu anlatırken ya da bir sohbeti gerçekleştirirken kelimeleri kullanmada ve bağlantılı cümleler oluşturmada güçlükler gözlenir. Dildeki eksiklikler, sözlü (konuşarak), yazılı veya işaret dili ile yapılan iletişimde göze çarpar. Dili öğrenme ve kullanma alıcı ve ifade edici dil becerilerine bağlıdır.
Alıcı dil becerileri
Alıcı dil becerileri, dil ile ilgili mesajların alınması ve anlaşılmasını içerir. Alıcı dil becerileri geriden gelen çocuklarda konuşma gecikir. Nesneler veya kişiler sorulduğunda bunları gösteremez. Bu durum sözel alıcı dil becerilerindeki yetersizlik nedeniyle anlamadaki güçlüğü işaret eder. Ancak sözel olmayan işitsel uyaranlara normal yanıt alınır. Alıcı dil becerileri geriden gelen kişilerde ifade edici dil becerileri de geriden gelir.
İfade edici dil becerileri
İfade edici dil becerileri, seslerin, mimiklerin veya sözel işaretlerin üretimini içerir. İfade edici dil becerileri geriden gelen çocuklarda konuşma gecikir. Sadece ifade edici dil becerileri geriden gelen çocuklarda, dili anlamada sorun görülmez.
Bazı kişilerde, alıcı ve ifade edici alanlar farklı derecelerde etkilenmiş olabilir. Kişinin dil becerileri genel olarak yaşına göre niceliksel olarak daha geridir. Etkili iletişimi, sosyal katılımı, okul başarısını veya mesleki yaşantıyı olumsuz etkileyecek ölçüdedir.
Belirtiler yaşamın erken dönemlerinden itibaren vardır. İlk belirti kelime söylemede, konuşmada gecikme olabilir.
Ayrıca bu klinik görünüm, işitme güçlüğüne, motor işlevlerde bozulmaya, diğer duyusal bozulmalara, entelektüel yeti yitimine (entelektüel gelişimsel bozukluğa, mental retardasyona; zeka geriliğine), global gelişimsel gecikmeye, diğer tıbbi veya nörolojik durumlara bağlanamaz. Dil bozukluğu olan çocuklar ve gençler bir çocuk psikiyatristi tarafından değerlendirilmeli ve takip edilmelidir.
DİL BOZUKLUĞU TEDAVİSİ
Dil gelişiminde gecikme, özellikle beklenen gelişimsel düzeyin <%75’ inden daha altında ise klinik olarak önemli olduğu düşünülür. Örneğin, 24 aylık bir çocukta 18 ay karşılığında bir dil gelişimi olduğunu düşünelim. 18/24=3/4 veya %75. Dil gelişiminde geriliklerin, %45’ini konuşma veya dil bozuklukları, %38’ini gelişimsel dil gecikmesi, %9’unu otistik spektrum bozuklukları ve %8’ini de diğer bozukluklar oluşturur. Bu nedenle dil gelişiminde gecikme olan bir çocuğun öncelikli olarak bir çocuk psikiyatristi tarafından değerlendirilip ayırıcı tanın yapılması gerekir. Erken müdahalenin son derece önemi vardır. Bu alandaki gelişim basamakları, DİL, KONUŞMA VE İLETİŞİM BOZUKLUKLARI başlıklı yazıda, Tablo 1’de; değerlendirilme ve müdahale edilmesini gösteren durumlar ise Tablo 2’de verilmiştir. İfade edici dil becerilerinde tedavi sonuçları genellikle daha yüz güldürücüdür. Alıcı dil bozukluğu olan çocuk, sembolik oyun oynamıyorsa genellikle tedavi sonuçları daha az başarılıdır.
- Eşlik eden tıbbi veya psikiyatrik bozuklukların tedavisi
- Annenin-babanın-çocuğun eğitimi
- Aile-çocuk-hekim-okul iş birliği
- Konuşma ve dil üzerine özel eğitim (8 haftanın üzerindeki girişimler daha etkilidir.)
DİL BOZUKLUĞU TEDAVİSİNDE AİLELER NE YAPABİLİR?
Dil gelişimi geriden gelen bir çocuk mutlaka profesyonel bir yardım almalıdır. Ancak profesyonel yardımın yanında aileler aşağıdaki önerileri yerine getirmeleri çocuğun dil gelişimine katkısı olabilir.
- Çocuğunuzun dil gelişimini arttırmak için, zengin bir dil ortamı oluşturup çocukla sıcak bir iletişim gerçekleştirilmelidir.
- Bebeğiniz ve küçük çocuğunuzla sık sık konuşunuz. Bebeksi konuşma yapınız. Bebeksi konuşma sırasında kısa cümleler kullanınız ve abartılı emosyonu zengin bir ses perdesinden konuşunuz.
- Çocuğun konuşmaya aktif katılımını arttırmak için, çocuğun ne yaptığı ile ilgili konuşunuz ve çocuğun ne söylediğini başka cümlelerle açıklayıp genişletiniz.
- Sosyal etkileşimler sırasında, örneğin kitap okuma veya oyun oynama sırasında, dili kullanınız. Okuma sırasında genellikle; öğün, banyo veya oyun oynama sırasındakine nazaran daha fazla dil kullanılır. Bu nedenle kitap okumayı arttırınız.
- Aktif karşılıklı etkileşimi ve etkinlikleri arttırırken, ekran karşısında kalma süresini azaltınız.
- Çocuğunuza, dil ortamı sağlayabilecek etkinliklerden veya kurumlardan yararlanınız. Sosyal karşılaşmaları cesaretlendiriniz.
KAYNAKLAR
Feldman HM. How Young Children Learn Language and Speech. Pediatr Rev. 2019 Aug;40(8):398-411.
Joanisse MF, McClelland JL. Connectionist perspectives on language learning, representation and processing. Wiley Interdiscipl Rev Cog Sci. 2015;6(3):235–47.
Marrus N, Hall L. Intellectual Disability and Language Disorder. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 2017 Jul;26(3):539-554.
McLaughlin MR. Speech and language delay in children. Am Fam Physician. 2011 May 15;83(10):1183-8.
Paradise JL, Feldman HM, Campbell TF, Dollaghan CA, Colborn DK, Bernard BS, et al. Effect of early or delayed insertion of tympanostomy tubes for persistent otitis media on developmental outcomes at the age of three years. N Engl J Med. 2001;344(16):1179–87.
Paradise JL, Feldman HM, Campbell TF, Dollaghan CA, Rockette HE, Pitcairn DL, et al. Tympanostomy tubes and developmental outcomes at 9 to 11 years of age. N Engl J Med. 2007;356(3):248–61.
Saffran JR. Words in a sea of sounds: the output of infant statistical learning. Cognition. 2001;81(2):149–69.
Thiessen ED, Girard S, Erickson LC. Statistical learning and the critical period: how a continuous learning mechanism can give rise to discontinuous learning. Wiley Interdiscipl Rev Cog Sci. 2016;7(4):276–88.
BAĞLANTILAR
https://www.cdc.gov/ncbddd/childdevelopment/language-disorders.html