DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU NEDEN ÖNEMLİ ?

Prof. Dr. Özgür YORBIK (Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı)

1. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ders başarısını düşürür:

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklarda dikkatini sürdürmedeki güçlük, öğretmenin anlattığı konuyu takip edememeye neden olur. Dersi derste öğrenmeleri güçleşir. Ev ödevlerini çoğu zaman eksik yazarlar ya da unuturlar. Ödevlerini tamamlarken çabuk sıkılırlar ve ödev yapmayı genellikle sevmezler. Sınavda, aceleci ve dikkatsiz tarzları soruları eksik okumalarına neden olur. İşlem hataları yaparlar. Problemin gidiş yolunu bildikleri halde dikkatsizlikleri nedeniyle yanlış sonuçlara ulaşırlar. Okuma hataları, acelecilik ve dürtüsellikleri nedeniyle performanslarını tam olarak gösteremezler. Organize olup başlayamadıklarından, zaman kullanımları kötüdür; son anların çocuklarıdırlar. Tüm bunlar motivasyonu ve ders başarısını düşürür. Çoğu zaman motivasyonsuzluk ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu bir aradadır. Ders başarısı düşen çocuğun, zekası oranında bir bölüme girmesi ve okuyarak meslek edinme şansı azalır.

2. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, akran, öğretmen ve aile ilişkilerini bozar:

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar genellikle girişken ve kolay ilişki kurabilen çocuklar olsalar da, sabırsız ve dürtüsel davranışları akran ilişkilerini bozabilir. Dürtüsellik nedeniyle, sırasını bekleyemezler. Diğer çocukların oyunlarını ve konuşmalarını keserler. Kolayca sözel ya da fiziksel kavgaya girebilirler. Dikkatleri kısa süreli olduğundan, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar sosyal ipuçlarını diğer çocuklar kadar iyi değerlendiremezler. Bu durum, sosyal ortamın ve iletişimin gerektirdiği şekilde davranamamaya neden olur. Çoğu zaman kurallara ve sosyal hiyerarşiye uymada güçlük çekerler. Sosyal ortamlarda daha “patronca” bir tutum sergileyebilirler. İstekleri konusunda ısrarcı olabilirler. Sosyal olaylara aşırı tepki gösterebilirler. Reddedilmeleri veya diğer çocukların alaycı tarzları Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklarda sözel veya fiziksel saldırıya neden olabilir. Sonuçta, arkadaş, öğretmen ve aile ilişkilerinde bozulmalar gözlenir.

3. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, özgüveni azaltır ve diğer psikiyatrik sorunlarına yatkınlığı arttırır:

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklara çoğu kez olumsuz uyarılarda bulunulur. Ders başarısının düşmesi bir süre sonra sorgulamaya ve çeşitli yargılara neden olur: “Ben neden başarılı olamıyorum? Diğer çocuklar kadar çalışkan değilim. Diğer çocuklar kadar iyi değilim.” Olumsuz uyarılar özgüvende azalmaya ve benlik algısında düşmeye neden olur. Zaman içinde depresyonun gelişmesi için zemin hazırlar. Depresyon olan bir çocukta madde kullanımı ve intihar girişimi daha yüksek oranlarda görülür. Olumsuz uyaranlar bir süre sonra çocukta karşı gelmelere yol açabilir. Karşı gelmeler iyi bir şekilde ele alınmazsa, basamak basamak okuldan kaçmaya, sokaktaki bir çetenin üyesi olmaya, sigara, alkol ya da diğer maddelerin kullanımına, suç işlemeye ve davranış bozukluklarına yol açabilir. Tedavi edilmezlerse, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan kişilerin ileriki yaşantılarında suç işleme ve madde kullanma olasılığı artar. Bazı araştırmalarda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ile intihar girişimi arasında ilişki olduğu gösterilmiştir. Büyük ihtimalle bu ilişki, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun depresyon ve davranım bozukluğu gibi eş bozukluklara olan yatkınlığı arttırmasından ve dürtüsellikten kaynaklanmaktadır. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tedavisinde kullanılan methylphenidate (Ritalin; Concerta; Medikinet) ile intihar arasında bir ilişki bulunmamıştır.

4.  Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu yaşam kalitesini ve annenin babanın duygusal durumunu etkiler:

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, psikososyal alanı, özgüveni, özsaygıyı, duygusal tepkileri ve genel davranışları etkileyerek yaşam kalitesini azaltabilir. Birçok aktiviteye ve hobiye heves etseler de, etkinlikleri sürdürmeleri güç olabilir. Bu durum soysal, duygusal, özgüven gelişimlerini olumsuz etkiler. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun. anne babanın yaşantısını üzerine de olumsuz etkileri vardır. Anne babanın duygusal durumunu, mutluluğunu, kendi ihtiyaç ve zevklerine zaman ayırma fırsatlarını, sosyal yaşantılarını, yaşam kalitesini, aile aktivitelerini ve bütünlüğünü olumsuz etkiler. Annelerin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklara karşı daha sınırlayıcı ve olumsuz tutumları olduğu, ancak sınırlayıcı tutumlarına karşın daha yetersiz kontrol becerilerinin olduğu tespit edilmiştir.

5. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu günlük yaşamı olumsuz etkiler:

Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan bireylerin riskli aktivitelerde bulunması, dikkatsiz araba kullanımı ve kazalara maruz kalması daha sıktır. Örneğin araştırmalar Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan genç sürücüler 2 ile 4 kat daha fazla araç kazası yaparlar. Bu kazalarda, üç kat daha fazla yaralanma olur. Kazalarda, hata oranları 4 kat daha fazladır. Ayrıca, ilerideki romantik ilişkilerinde ve evlilik yaşantılarında daha fazla sorun ve ayrılık yaşarlar. İş değiştirme, belli bir işte uzun süreli sebat gösterememe daha fazla orandadır.

Sonuç olarak, Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan bir birey doğasında iyi niyetli, akıllı ve zeki olmasına karşın, sosyal, duygusal mesleki alanlarda, okul becerilerinde ya da günlük yaşamın bazı alanlarında daha fazla sorun yaşar. Kendini olumlu yönde gerçekleştirmede güçlüğü olur. Diğer psikiyatrik bozukluklara yatkınlığı artar.

Prof. Dr. Özgür Yorbık’ın Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Üzerine Yaptığı Araştırma ve Çalışmalar

1. Yorbik O, Mutlu C, Özilhan S, Eryılmaz G, İşiten N, Alpaslan S, Sağlam E. Plasma methylphenidate levels in youths with attention deficit hyperactivity disorder treated with oros formulation; Therapeutic Drug Monitoring, 2015 Jun;37(3):347-52.
2. Yorbik O, Mutlu C, Ozdag MF, Olgun A, Eryilmaz G, MD, Ayta S. Possible effects of copper and ceruloplasmin levels on auditory event potentials in children with attention deficit hyperactivity disorder. Arch Neuropsychiatr ; 2016 : – DOI: 10.5152/npa.2016.12659
3. Mutlu C, Yorbik O, Ipek H, Tanju IA., Acute Urinary Retention Associated with Increasing Dose of Atomoxetine: a Child Case. Bulletin of Clinical Psychopharmacology, 2015; 25(3): 299-301.
4. Evrensel A, Alparslan S, Yorbık Ö, Birth order in children diagnosed with attention deficit hyperactivity disorder, Anatolian Journal of Psychiatry, 16: 69-73; 2015.
5. Yorbik O, Mutlu C, Tanju IA, Celik D, Ozcan O. Mean Platelet Volume In Children With Attention Deficit Hyperactivity Disorder; Medical Hypotheses, (2014) Mar; 82(3):341-5.
6. Eryılmaz G, Gül Göğcegöz I, Yorbık Ö, İşiten N. Long-Acting Methylphenidate Toxicity: Case Report. Bulletin of Clinical Psychopharmacology, 2014; 24(4): 384-6
7. Özdağ MF, Yorbik Ö, Durukan İ, Şenol MG, Eroğlu E, Bek S. The effects of methylphenidate on transcranial magnetic stimulation parameters in children with attention deficit hyperactivity Disorder. Bulletin of Clinical Psychopharmacology, 2010; 20(1):38-44.
8. Yorbik O, Ozdag MF, Olgun A, Senol MG, Bek S, Akman S. Potential effects of zinc on information processing in boys with attention deficit hyperactivity disorder. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry. 2008 Apr 1;32(3):662-7.
9. Durukan İ, Erdem M, Tufan AE, Cöngöloğlu A, Yorbık  Ö, Türkbay T. Depression and anxiety levels and coping strategies used by mothers of children with ADHD: A preliminary study. Anatolian Journal of Psychiatry 2008; 9:217-223.
10. Ozdag, M.F. Yorbik, O. Ulas, U.H. Hamamcioglu, K. Vural, O., “Effect of metylphenidate on auditory event related potential in boys with attention deficit hyperactivity disorder”, International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 68(10), 1267-1272 (2004).
11. Tanju IA, Mutlu C, Yorbik O. The assessment of risk factors related with obesity in Attention Deficit Hyperactivity Disorder. 4th World Congress on ADHD, Milano, Italy. Attention Deficit Hyperactivity Disorders 2013; 5(2): S171.
12. Yorbik O, Mutlu C, Tanju IA, Celik D, Ozcan O. Mean platelet volume in children with Attention Deficit Hyperactivity Disorder. 4th World Congress on ADHD, Milano, Italy. Attention Deficit Hyperactivity Disorders 2013; 5(2): S172.
13. Yorbık, Ö. Mutlu, C., Ergenlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, Turkiye Klinikleri J Child Psychiatry-Special Topics 2015;1(1):35-8.
14. Yorbık, Ö. Olgun, A. Kırmızıgül, P. Akman, Ş. “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan erkek çocuklarda plazma çinko ve bakır düzeyleri”, Klinik Psikiyatri Dergisi, 7(2), 80-84 (2004).
15. Dilaver B, Yorbık, Ö. Olgun, A. Akman, Ş. Söhmen, T., “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda kalsiyum bağımlı fosfalipaz A2 düzeyleri”, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı dergisi, 11(1), 11-15 (2004).
16. Yorbık, Ö. Özdağ, MF. Kırmızıgül, P. Ulaş, ÜH. Hamamcıoğlu, K. Vural, O., “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan erkek çocuklarda işitsel olayla ilgili potansiyeller”, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı dergisi, 11(1): 44-49 (2004).
17. Yorbık, Ö. Özdağ, MF. Kırmızıgül, P., “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda olayla ilgili işitsel potansiyel çalışmalarının gözden geçirilmesi”, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı dergisi, 11(2), 98-104 (2004).
18. Yorbık, Ö. Kırmızıgül, P. Demirkan, S. Söhmen, T., “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda anne sütü alma süreleri”, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı dergisi, 10(3), 115-120 (2003).
19. Erman, H. Öncü, B. Türkbay, T. Erman, Ö. Söhmen, T. Yorbık, Ö., “İki farklı kültürde dikkat eksikliği aşırı hareket bozukluğu ve karşı gelme bozukluğu belirtilerinin karşılaştırılması”, Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı dergisi, 7(2), 92-98 (2000).
20. Yorbık, Ö. Akın, R. Yavaş, İ., “Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu etyopatogenezi üzerine varsayımlar” Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 4(3), 171-178 (1997).

Bağlantılar:

https://www.apa.org/topics/adhd

Prof. Dr. Özgür Yorbık’ın “Dikkat Eksikliği ve Yönetici İşlevler” yazısını okumak için tıklayınız:

https://disleksivakfimblog.wordpress.com/2016/05/11/dikkat-eksikligi-hiperaktivite-bozuklugu-ve-yonetici-islevler/

Prof. Dr. Özgür Yorbık’ın “Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu” yazısını okumak için tıklayınız.

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU